Avrupa Konseyi Hukuk Yoluyla Demokrasi Komisyonu – Venedik Komisyonu

Venedik Komisyonu Nedir?

Venedik Komisyonu, anayasal konularda Avrupa Konseyinin danışma organıdır. Komisyonun resmi adı Avrupa Konseyi Hukuk Yoluyla Demokrasi Komisyonudur. Komisyonun daha yaygın ve bilinen adı, genel kurul toplantıları Venedik’te yapıldığı için, Venedik Komisyonudur.

Venedik Komisyonunun rolü, Komisyon üyesi ülkelere hukuki öneriler oluşturmak ve daha spesifik olarak da, hukuki ve kurumsal yapılarını demokrasi, insan hakları ve hukuk alanlarındaki uluslararası deneyimler ve Avrupa standartlarına uygun standartlar çizgisine getirmek isteyen devletlere yardımcı olmaktır.

Komisyon aynı zamanda, uyuşmazlık ve ihtilafların yönetiminde de rol oynayarak ve devletlere geçiş dönemlerinde “acil anayasal yardım” sağlayarak, ortak bir anayasal mirasın yaygınlaşması ve konsolide olmasını sağlamaya yardımcı olur.

Venedik Komisyonunun Üyeleri ve Organları

Venedik Komisyonu, 18 Avrupa Konseyi üye devleti tarafından, Mayıs 1990’da kurulmuştur. Halihazırda Komisyona üye 61 ülke vardır ve 2017 itibariyle, üye ülkelerin toplam nüfusu 3 milyarın üzerindedir.

Bu ülkeler,

• 47 Avrupa Komisyonu üyesi ülke:

Arnavutluk, Andora, Ermenistan, Avusturya, Azerbaycan, Belçika, Bosna Hersek, Bulgaristan, Hırvatistan, Kıbrıs, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Gürcistan, Almanya, Yunanistan, Macaristan, İzlanda, İrlanda, İtalya, Letonya, Liechtenstein, Litvanya, Lüksemburg, Malta, Monako, Karadağ, Hollanda, Norveç, Polonya, Portekiz, Moldavya, Romanya, Rusya, San Marino, Sırbistan, Slovakya, Slovenya, İspanya, İsviçre, İsveç, Makedonya, Türkiye, Ukrayna, İngiltere

• 14 de Avrupa Komisyonu üyesi olmayan ülkedir:

Cezayir, Brezilya, Şili, Kosta Rika, İsrail, Kazakistan, Güney Kore, Kosova, Kırgızistan, Fas, Meksika, Peru, Tunus, Amerika Birleşik Devletleri

Belarus yedek üye, Arjantin, Kanada, Papalık, Japonya ve Uruguay gözlemci üyedir.

Fransızca Konuşan Ülkeler Anayasa Mahkemeleri Birliği, Güney Afrika, Avrupa Birliği ve Filistin özel statüdedir.

Avrupa Birliği ve Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı, Komisyonun çalışmalarına katılım sağlayan iki uluslararası partnerdir.

Komisyonun genel kurul toplantılarına, Avrupa Komisyonu ve Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) Demokratik Kurumlar ve İnsan Hakları Bürosu da katılır.

Venedik Komisyonunun Daimi Sekreteryası, Fransa Strazburg’daki Avrupa Konseyi Genel Merkezinde bulunmaktadır. Genel Kurul toplantıları ise Mart, Haziran, Ekim ve Aralık aylarında olmak üzere yılda 4 kere İtalya Venedik’teki Scuola Grande di San Giovanni Evangelista’ta yapılmaktadır.

Komisyonun bireysel üyeleri; uluslararası hukuk ve kamu hukuku alanında üniversite profesörleri, yüksek yargı ve anayasa mahkemesi yargıçları, ulusal parlamento üyeleri ve devlet memurlarından oluşmaktadır. Bu bireysel üyeler, komisyona üye ülkeler tarafından dört yıllığına atanır ve bireysel olarak faaliyet gösterirler. Her üye ülke tarafından, bir asil ve bir veya iki yedek üye atanır.

Aralık 2009’dan bugüne kadar, Venedik Komisyonunun başkanlık görevi, Gianni Buquicchio tarafından yürütülmektedir.

Venedik Komisyonunun Faaliyetleri

Venedik Komisyonunun faaliyetleri, aynı zamanda Avrupa Komisyonunun da faaliyetlerinin temelini oluşturan üç ana ilke olan demokrasi, insan hakları ve hukuku temel alır. Bu ilkeler ışığında, Komisyonun üç ana faaliyet alanı, aşağıdaki şekildedir:

• Demokratik kurumlar ve temel haklar
• Anayasal haklar ve tabi haklar
• Seçimler, referandumlar ve siyasi partiler

Bu faaliyet alanlarına dair, Komisyon tarafından görüşler, çalışmalar, raporlar hazırlanır, seminerler ve konferanslar düzenlenir.

Venedik Komisyonunun temel hedefi, bir yandan Avrupa’nın temel değerleri nezdinde kıtanın “anayasal mirasının” yayılmasına katkıda bulunmak, diğer yandan da ülkelere “anayasal ilkyardım” yapmaktır.

Venedik Komisyonu, bu hedef doğrultusunda, aşağıdaki dört alanda faaliyet göstermektedir:

• Anayasa hazırlanması sürecine yardım etme,
• Seçimler, referandumlar ve siyasi parti düzenlenmelerine yardımcı olma,
• Anayasa mahkemeleriyle ve ombudsmanlarla işbirliği yapma,
• Çeşitli uluslararası konularda çalışmalar yapma, raporlar hazırlama, seminerler düzenleme.

Komisyon, özellikle Berlin Duvarının çöküşü sonrası Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinin anayasa hazırlama sürecinde ihtiyaç duydukları yardımı sağlamış ve bu ülkelerin Avrupa standartlarına uygun anayasalar hazırlamalarında öncü rol üstlenmiştir

Venedik Komisyonunun ana görevi, devletlerce incelemesi için iletilen taslak mevzuat veya halihazırda yürürlükteki mevzuata dair hukuki görüş hazırlamaktır. Komisyon tarafından, aynı zamanda çeşitli çalışmalar ve raporlar da hazırlanır. Komisyon üyelerinden oluşan gruplarca hazırlanan taslak görüşler ve çalışmalar, genel kurul toplantılarında tartışılarak son haline getirilir.

Komisyon tarafından, bir anayasa mahkemesi veya Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin talebi üzerine, bir mevzuat için sadece anayasaya uygunluk değil, karşılaştırmalı anayasal hukuk ve uluslararası hukuk yönlerinden bilirkişi raporları da hazırlanabilmektedir.

Üye ülkelerin parlamentoları, hükümetleri, devlet başkanları, Avrupa Konseyi Genel Sekreteri, Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi, Avrupa Konseyi Yerel ve Bölgesel Yönetimler Kongresi, Avrupa Birliği, AGİT Demokratik Kurumlar ve İnsan Hakları Bürosu ve Komisyonun çalışmasında yer alan diğer uluslararası kuruluşlar, Komisyondan görüş talebinde bulunabilirler.

Venedik Komisyonundan görüş isteme talebi, e-posta, faks veya posta yoluyla Komisyon başkanına veya Komisyon Sekreteryasına yapılabilmektedir.

Komisyon, hazırladığı görüşlerdeki çözümler konusunda empoze edici bir yaklaşım göstermez. Bunun yerine, üye devletlerin deneyim ve uygulamalarını paylaşmayı önceleyen ve diyaloğu temel alan bir yaklaşım kullanır. Bunu sağlamak için, paydaşlarla görüşmek ve konuyu mümkün olduğunca objektif şekilde ele almak için, bir çalışma grubu tarafından ilgili ülke ziyaret edilir. Ülkenin ilgili yetkililerince de, Komisyona raporun taslak haline dair görüşler iletilebilir. Bu sebeplerde dolayı, Komisyon tarafından hazırlanan görüşler, ilgili ülke tarafından genellikle dikkate alınır.

Venedik Komisyonu tarafından bir görüşün hazırlanma süreci, aşağıda özetlendiği şekildedir:

• Görüş talep edilen mevzuata dair Komisyona talepte bulunulması
• Sekreterya desteğiyle, raportör üye ve uzmanlardan oluşan bir çalışma grubu kurulması
• Mevzuatın uluslararası standartlara uyumluluğu üzerine taslak görüş hazırlanması
• İlgili ülkenin yetkililer, sivil toplum ve diğer ilgili paydaşlarla görüşmek üzere ziyaret edilmesi
• Nihai taslak görüşün hazırlanması
• Nihai taslak görüşün genel kurul toplantısı öncesi Komisyonun tüm üyelerine sunulması
• Taslak görüşün bir alt-komisyonda ve ulusal yetkililerle görüşülmesi (bu adım sadece gerekli bazı durumlarda uygulanır)
• Nihai taslak görüşün genel kurul toplantısında görüşülmesi ve düzenlenerek son haline getirilmesi
• Oluşan nihai görüşün, görüş talep eden organa iletilmesi
• Nihai görüşün, Komisyonun web sitesinde yayımlanması

Demokrasinin kalitesi sadece yasaların kalitesine değil, aynı zamanda uygulamaya da bağlı olduğu için, Komisyon tarafından anayasa mahkemeleri, parlamentolar, merkezi seçim kurulları ve üniversitelerle birlikte, çeşitli seminer ve konferanslar da düzenlenmektedir.

Komisyon tarafından bugüne kadar 50’dan fazla ülke ve 80’den fazla çalışma üzerine, 500’den fazla görüş oluşturulmuştur.

Komisyon, bugüne kadar, onlarca üniversite ve mahkeme ile birlikte, 200’den fazla seminer ve konferans düzenlemiştir.

Komisyon tarafından, insan hakları ve idari mevzuatla ilgili, 3000’in üzerinde devlet memuruna eğitim verilmiştir.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, 2002 yılından bugüne kadar 100’ın üzerinde davada, Venedik Komisyonunun görüşlerine atıfta bulunmuştur.

Komisyon, Avrupa Konseyi ülkelerinde kabul edilmiş standartları ve iyi uygulamaları, komşu ülkeler başta olmak üzere, sınırların ötesinde paylaşmaktadır.

Komisyonun amaçları arasında, farklı kıtalardaki ülkeler arasındaki diyalog yollarını geliştirmek de bulunmaktadır. Buna bağlı olarak da, 2002 yılında genişleyerek, Avrupa kıtası dışındaki birçok ülkeyi de tam üye olarak kabul etmiştir. Böylelikle, Orta Asya, Güney Akdeniz ve Latin Amerika ülkeleriyle işbirliği programları geliştirilebilmiştir. Venedik Komisyonu tarafından Orta Asya’da anayasa, yargı sistemi ve seçim sistemi reformları alanlarında, birçok proje geliştirilmiştir.

Arap Baharı sonrasında, Komisyon ile Fas ve Tunus arasında çok olumlu bir diyalog kurularak başarılı projeler yürütülmüş, bu durum da bölgedeki diğer ülkelerden Mısır, Ürdün ve Libya ile diyalog yollarını açmıştır.

Latin Amerika ülkeleri, demokrasiye geçiş, anayasa ve seçim mevzuatı gibi konularda Avrupa ile her zaman deneyim paylaşımı yapmak istemişler, Venedik Komisyonu da bu konulardaki diyaloğu mümkün kılmada önemli bir rol üstlenmiştir. Son yıllarda Komisyon tarafından Brezilya, Meksika, Şili ve Peru ile başarılı faaliyetler ve projeler yürütülmüştür.

Venedik Komisyonu, bu bölgelerdeki uluslararası çeşitli kuruluşların ve ülkelerin yetkili makamlarının bağımsız, tarafsız, yetkin ve güvenilir bir partneri olarak, saygınlığını kanıtlamıştır.

Venedik Komisyonu Türkiye Görüşleri

Venedik Komisyonu tarafından son yıllarda Türkiye ile ilgili yayımlanan görüşlerin bazıları, aşağıda verilmiştir:

• Türkiye Büyük Millet Meclisi Tarafından 21 Ocak 2017 Tarihinde Kabul Edilen ve 16 Nisan 2017 Tarihinde Referanduma Sunulacak Olan Anayasa Değişikliği Teklifi Hakkında Görüş (13 Mart 2017)
• Anayasanın 83. Maddesinin 2. Fıkrasının Askıya Alınması/Yasama Dokunulmazlığının Kaldırılması Hakkında Görüş (14 Ekim 2016)
• KHK’larda Yer Alan Medya Özgürlüğüne İlişkin Tedbirler Üzerine Görüş (13 Mart 2017)
• Sulh Ceza Hakimliklerinin Görev, Yetki ve İşleyişleri Hakkında Görüş (13 Mart 2017)
• Sokağa Çıkma Yasaklarının Yasal Çerçevesi Hakkında Görüş (13 Haziran 2016)
• 15 Temmuz 2016 Başarısız Darbe Girişimi Sonrasında Çıkarılan 667 ila 676 Sayılı Olağanüstü Hal Kanun Hükmünde Kararnameleri Hakkında Görüş (12 Aralık 2016)
• Türk Ceza Kanununun 216, 299, 301 ve 314. Maddeleri Hakkında Görüş (15 Mart 2016)

Venedik Komisyonunun yukarıda anlatıldığı şekilde nihai duruma gelmiş görüşleri, Komisyonun web sitesinde yayımlanır. Venedik Komisyonunun Türkiye ilgili bugüne kadar yayımlanmış görüşlerine, Komisyonun resmi web sayfasındaki aşağıdaki linkten ulaşılabilir:

https://venice.coe.int/webforms/documents/?country=31&year=all