Birleşmiş Milletler, Birleşmiş Milletler Şartı (Antlaşması), Birleşmiş Milletler Organları

Birleşmiş Milletler’in Kuruluşu ve Birleşmiş Milletler Şartı (Antlaşması)

Birleşmiş Milletler, 51 kurucu üye ülke tarafından 1945 yılında kurulmuştur. Türkiye de, bu 51 kurucu üye ülkenin arasındadır. Halen 193 devlet Birleşmiş Milletler’e üyedir. Birleşmiş Milletler’in Genel Merkezi New York’ta bulunmaktadır.

Birleşmiş Milletler Şartı, Birleşmiş Milletler’in kurucu anlaşmasıdır; bu sebeple Birleşmiş Milletler Antlaşması adıyla da anılır. Birleşmiş Milletler Şartı (Antlaşması), 26 Haziran 1945’te San Francisco’da 51 kurucu üye ülkenin 50’si tarafından imzalanmış (Polonya bu tarihte imzalamamıştır) ve 24 Ekim 1945 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Birleşmiş Milletler Şartının Türkçe tam metnine, buradan ulaşabilirsiniz.

Birleşmiş Milletler; uluslararası barışı ve güvenliği korumak; uluslar arasında, halkların eşitliği ilkesine saygı ile kurulmuş dostça ilişkiler geliştirmek; ekonomik, sosyal, kültürel ve insancıl nitelikteki uluslararası sorunları çözmek için uluslararası işbirliğini sağlamak; ayrım gözetmeksizin herkesin insan haklarına ve temel özgürlüklerine  saygının geliştirilip güçlendirilmesinde uluslararası işbirliğini sağlamak; toplumsal cinsiyet eşitliğini sağlamak; iklim değişikliği sorunu ile mücadele etmek; insan haklarını geliştirmek ve bütün bu amaçların gerçekleştirilmesi için bir odak olarak dostane ilişkileri desteklemek;  amacıyla kurulmuştur.

Birleşmiş Milletler’in kurucu antlaşması olan Birleşmiş Milletler Şartı, ayrım gözetmeksizin herkesin insan haklarına ve temel özgürlüklerine  saygının geliştirilip güçlendirilmesinde uluslararası işbirliğini sağlamak amacını içermektedir. Birleşmiş Milletler tarafından bu amaçla, Birleşmiş Milletler Şartı haricinde de, insan hakları alanında çeşitli sözleşmeler düzenlenmiştir. Aynı zamanda, Birleşmiş Milletler Şartı ve insan hakları alanındaki bu sözleşmelere dayalı, insan hakları alanında denetim mekanizmaları (denetim usulleri) bulunmaktadır. Ayrıca, bağlayıcı nitelikte olmamakla beraber, devletlere yol göstermek ve insan hakları hukukunun gelişimine katkı sağlamak için bildirge, kural, ilke ve rehber ilkeler gibi başlıklar altında birçok belge kabul edilmiştir. Bu denetim usulleri, sözleşmeler ve belgeler hakkında detaylı bilgi için, Birleşmiş Milletler’in İnsan Hakları Alanında Denetim Usulleri, Sözleşmeleri ve Belgeleri başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.

Birleşmiş Milletler’in Amaçları

Birleşmiş Milletler’in amaçları, Birleşmiş Milletler Şartı’nın 1. maddesinde, aşağıdaki şekilde belirlenmiştir:

• Uluslararası barış ve güvenliği korumak ve bu amaçla; barışa karşı tehditleri önlemek ve bunları boşa çıkarmak, saldırı ya da barışın başka yollarla bozulması eylemlerini bastırmak üzere etkin ortak önlemler almak ve barışın bozulmasına yol açabilecek nitelikteki uluslararası uyuşmazlık veya durumların düzeltilmesini ya da çözümlenmesini barışçı yollarla, adalet ve uluslararası hukuk ilkelerine uygun olarak gerçekleştirmek
• Uluslar arasında, halkların hak eşitliği ve kendi geleceklerini kendilerinin belirlemesi ilkesine saygı üzerine kurulmuş dostça ilişkiler geliştirmek ve dünya barışını güçlendirmek için diğer uygun önlemleri almak
• Ekonomik, sosyal, kültürel ve insancıl nitelikteki uluslararası sorunları çözmede ve ırk, cinsiyet, dil veya din ayrımı gözetmeksizin herkesin insan haklarına ve temel özgürlüklerine saygının geliştirilip güçlendirilmesinde uluslararası işbirliğini sağlamak
• Bu amaçlara ulaşılması yolunda ulusların giriştikleri eylemlerin uyumlulaştığı bir odak olmak

Birleşmiş Milletler’in Ana Organları

Birleşmiş Milletler organizasyonu, aşağıdaki ana organlardan oluşmaktadır:

• Genel Kurul
• Güvenlik Konseyi
• Ekonomik ve Sosyal Konsey
• Vesayet Divanı
• Uluslararası Adalet Divanı
• Genel Sekreterlik

Bu organları her biri, aşağıdaki ilgili başlıklar altında anlatılmaktadır.

Birleşmiş Milletler Genel Kurulu

Genel Kurul, Birleşmiş Milletler’in bütün üyelerinden oluşur. Birleşmiş Milletler’in Genel Kurulu New York’ta bulunmaktadır. Genel Kurul, politika belirleme ve temsil anlamında Birleşmiş Milletler’in ana organıdır.

Genel Kurul, yılda bir kez olağan toplantı yapar, gerektiğinde de olağanüstü toplanır. 193 üye ülkenin hepsinin temsilcilerinin katılımıyla her yıl Eylül ayında New York’ta toplanmaktadır.

Barış ve güvenliğe dair önemli kararlar, yeni üye katılımları ve bütçe ile ilgili kararların alınabilmesi için Genel Kurulda üçte iki çoğunluk sağlanmalıdır.

Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi

Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, Birleşmiş Milletler Şartı altında tanımlanmış olan, barış ve güvenlik konusunda birinci derecede sorumlu konseydir.

Konseyin 5 daimi, 10 geçici üyesi vardır. Çin, Fransa, Rusya, Birleşik Krallık ve Amerika Birleşik Devletleri Konseyin daimi üyeleridir. Geçici üyeler iki yıllık bir dönem için, Genel Kurul tarafından seçilir. Birleşmiş Milletlere bütün üye ülkeler, Güvenlik Konseyinin aldığı kararlara uymakla yükümlüdür.

Konsey, barışa yönelik bir tehdit olması durumda tarafları konunun barışçıl yöntemlerle çözümüne davet eder ve bunu sağlamak için gerekli yöntemler ve öneriler belirler. Gerekmesi durumunda yaptırım ve askeri güç kullanımı kararları alabilir.

Ekonomik ve Sosyal Konsey

Ekonomik ve Sosyal Konsey, ekonomik, sosyal ve çevresel konularda koordinasyon, politika geliştirme, diyalog yürütme, öneriler belirleme, uluslararası kalkınma hedeflerine ulaşma konularından sorumlu organdır. Genel Kurul tarafından seçilen, 54 üyesi vardır.

Vesayet Divanı

Vesayet Divanı, çeşitli bölgelerin kendi öz yönetimleri kurma ve bağımsızlıklarını kazanma aşamaları tamamlanana kadar onlara vesayet eden organ iken, 1994 yılı itibariyle misyonunu tamamlamış ve periyodik toplantılar yapmayı bırakmıştır.

Uluslararası Adalet Divanı

Uluslararası Adalet Divanı, Birleşmiş Milletlerin adaletle ilgili temel organıdır. Birleşmiş Milletler’in tüm üyeleri Uluslararası Adalet Divanı Statüsü’ne taraftırlar. Genel Kurul’un belirlediği koşulları taşıyan ülkeler, BM’ye üye olmasalar dahi Uluslararası Adalet Divanı Statüsüne taraf olabilirler.

Birleşmiş Milletler’in diğer ana organlarının aksine, New York’ta değil Hollanda Hague’dedir.

Uluslararası Adalet Divanının misyonu, diğer Birleşmiş Milletler organları ve yapıları tarafından sorulan hukuki sorulara tavsiye yanıtları vermektir.

Genel Sekreterlik

Birleşmiş Milletler çalışanları ve Genel Sekreterden oluşur.

Genel Sekreter, Birleşmiş Milletler’in en üst düzey yöneticisidir ve Güvenlik Konseyinin önerisi ile Genel Kurul tarafından seçilir.