Birleşmiş Milletler’in İnsan Hakları Alanında Denetim Usulleri, Sözleşmeleri ve Belgeleri
Birleşmiş Milletler Denetim Usulleri
İnsan hakları alanında Birleşmiş Milletler denetim usulleri, iki farklı grupta değerlendirilir. Bu denetim usulleri, aşağıda verilmiştir:
- Şarta Dayalı (Şart Temelli) Denetim Usulleri
- Sözleşmeye Bağlı Denetim Usulleri
İlk grupta yer alan usullerin hukuki dayanağı Birleşmiş Milletler Şartı olduğundan, bunlar “Şarta Dayalı Denetim Usulleri” olarak anılır.
Birleşmiş Milletler’in Kuruluşu, Amaçları, Organları ve Birleşmiş Milletler Şartı ile ilgili detaylı bilgi için, Birleşmiş Milletler, Birleşmiş Milletler Şartı (Antlaşması) ve Organları başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.
İkinci grupta yer alan denetim usullerinin dayanağı ise, o usulü kuran bir Birleşmiş Milletler insan hakları sözleşmesidir. Bu sebeple, bunlar da “Sözleşmeye Dayalı Denetim Usulleri” olarak anılır. Birleşmiş Milletler çatısı altında kabul edilmiş olsa dahi, bir insan hakları sözleşmesi ancak ona taraf olan devletler bakımından bağlayıcıdır. Bu sebeple, sözleşmeye dayalı denetim usulleri, ancak o sözleşmeye taraf olan devletler açısından bağlayıcıdır.
Birleşmiş Milletler Denetim Usulleri ve Uygulayıcı Organların Şematik Gösterimi
Şarta Dayalı Birleşmiş Milletler Denetim Usulleri
Uluslararası bir sözleşmede insan hakları kavramına ilk kez, Birleşmiş Milletler Şartı’nda yer verilmiştir. Birleşmiş Milletler Şartı’nın 1. maddesinin 3. paragrafına göre, Birleşmiş Milletler’in dört ana amacından biri “ırk, cinsiyet, dil ya da din ayrımı gözetmeksizin herkesin insan haklarına ve temel özgürlüklerine saygının geliştirilip güçlendirilmesinde uluslararası işbirliğini sağlamak”tır. Bu nedenle, herhangi bir insan hakları sözleşmesine dayalı olmayan, doğrudan Birleşmiş Milletler Şartı’nın yukarıda değinilen 1. maddesindeki amacı gerçekleştirmeye yönelik denetim usulleri oluşturulmuştur. Birleşmiş Milletler Şartı hükümleri, Birleşmiş Milletler’e üye bütün devletler için bağlayıcıdır.
Birleşmiş Milletler Şartı’na dayalı denetim usulleri, Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Konseyi tarafından yürütülmektedir. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından seçilen Birleşmiş Milletler üyesi 47 devletin temsil edildiği Konsey, her yıl on haftalık bir süreyle Cenevre’de toplanarak, kendisine şarta dayalı denetim usulleri kapsamında verilen görevleri yerine getirir.
Şarta dayalı denetim usulleri şunlardır:
- İnsan Hakları Konseyine Şikayet Usulü
- Evrensel Periyodik Gözden Geçirme
- İnsan Hakları Konseyi Özel Usulleri
- Rapor
- Şikayet
Bu usuller, aşağıdaki başlıklar altında anlatılmıştır.
İnsan Hakları Konseyi Şikayet Usulü
Bir şikayetin İnsan Hakları Konseyi tarafından incelenebilmesi için, söz konusu şikayetin, sistematik nitelik taşıyan ağır insan hakları ihlallerine ilişkin olması gerekmektedir. Yani, burada söz konusu edilen şikayet usulü, tekil insan hakları ihlallerine ilişkin bir bireysel başvuru değildir.
Evrensel Periyodik Gözden Geçirme
Evrensel Periyodik Gözden Geçirme usulü, Birleşmiş Milletler üyesi her Devletin aynı ölçütlerle değerlendirildiği bir denetim usulüdür. Birleşmiş Milletler Şartı, İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi, ilgili devletin taraf olduğu insan hakları antlaşmaları ve ilgili devletin gönüllü taahhüt ve teminatları gözetilerek yapılan bu gözden geçirme, her devlet için dört yılda bir yinelenmektedir.
İnsan Hakları Konseyi’nin Özel Usulleri
“Özel Usuller”, belirli bir ülke veya insan hakları sorunu hakkında çalışmalar yapmak üzere İnsan Hakları Konseyi tarafından atanan ve gönüllülük temelinde çalışan özel raportörler, bağımsız uzmanlar ya da çalışma gruplarından oluşan mekanizmaları ifade eder. Özel Usuller kapsamında görev yapan kişiler insan hakları alanında uzman olan, bağımsız kişilerdir. Görev süreleri altı yıl ile sınırlıdır. Bu kapsamda genel olarak faaliyet gösterilen usuller, Rapor ve Şikayet usulüdür.
Rapor
Özel Usuller kapsamında görev yapan özel raportörler, bağımsız uzmanlar ve çalışma grupları “ülke ziyaretleri” düzenler ve bu ziyaretler sonucunda, kendi görev alanları içindeki insan hak ve özgürlüklerine ilişkin konularda tespit ve tavsiyelerini içeren bir rapor hazırlarlar.
Şikayet
İnsan Hakları Konseyi, gerçekleşmiş, devam etmekte olan veya gerçekleşme riski yüksek insan hakları ihlallerinin kendilerine bir şikayet başvurusu ile iletilmesi üzerine, doğrudan ilgili hükümet ile temasa geçerek, müdahalede bulunabilir.
Sözleşmeye Dayalı Birleşmiş Milletler Denetim Usulleri
Birleşmiş Milletler’in düzenlediği ve aşağıda ilgili başlıklar altında detayları verilen insan hakları sözleşmelerinin birçoğunun taraf devletlerce uygulanıp uygulanmadığını denetlemek üzere, bağımsız uzmanlardan oluşan komiteler kurulmuştur. Birleşmiş Milletler Şartı’na dayalı denetim usullerinden farklı olarak, bir komitenin bir devletle ilgili denetim yapabilmesi için, öncelikle söz konusu devletin ilgili Birleşmiş Milletler sözleşmesine taraf olması gerekmektedir.
Taraf devlet raporlarının incelenmesi, tüm sözleşmeler kapsamında ortak ve zorunlu olarak uygulanan bir denetim usulüdür. Bunun dışında kalan denetim usulleri ihtiyari olup, taraf devletçe kabul edilmesi zorunlu değildir.
Komiteler, ilgili sözleşmede güvence altına alınan hak ve özgürlüklere dair denetim yaparlar. Taraf devletin çekince koyduğu maddelere ilişkin denetim yapamazlar.
Birleşmiş Milletler Sözleşmeleri ve Denetim Komiteleri
Aşağıdaki tabloda, insan hakları alanındaki Birleşmiş Milletler Sözleşmeleri ve Birleşmiş Milletler denetim usullerini (sözleşmeye dayalı denetim usullerini) o sözleşme kapsamında uygulayan ilgili Birleşmiş Milletler Komitesi, gösterilmektedir.
| BM İnsan Hakları Sözleşmesi | Sözleşmeye Dayalı Denetim Usullerini Uygulayan İlgili Komite |
| Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Sözleşme | İnsan Hakları Komitesi |
| Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklara İlişkin Sözleşme | Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi |
| Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi | Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Önlenmesi Komitesi |
| Çocuk Haklarına Dair Sözleşme | Çocuk Hakları Komitesi |
| Her Türlü Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Sözleşme | Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılması Komitesi |
| İşkenceye Karşı Sözleşme | İşkenceye Karşı Komite |
| Tüm Göçmen İşçilerin ve Aile Fertlerinin Haklarının Korunmasına Dair Sözleşme | Tüm Göçmen İşçiler ve Aile Fertlerinin Haklarının Korunması Komitesi |
| Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme | Engelli Hakları Komitesi |
| Herkesin Zorla Kayıp Edilmeye Karşı Korunmasına İlişkin Sözleşme | Zorla Kaybedilme Komitesi |
| Mültecilerin Hukuki Durumuna Dair Sözleşme | |
| Soykırımın Önlenmesi ve Cezalandırılması Hakkında Sözleşme | |
| Savaş Suçlarına ve İnsanlığa Karşı Suçlara Kanuni Zamanaşımı Sınırlaması Uygulanmamasına Dair Sözleşme |
Aşağıdaki başlıklar altında, Birleşmiş Milletler’in insan hakları alanındaki sözleşmeleri ve sözleşmeye dayalı denetim usulleri kapsamında, bu sözleşmelere ilişkin olarak kurulmuş olan Birleşmiş Milletler Denetim Komiteleri anlatılmaktadır.
Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme
Sözleşme, medeni ve siyasi hakları güvence altına almaktadır. Sözleşme, sözleşmeye taraf devletlere, yargı yetkisine tabi bütün bireylere sözleşmede tanınan hakları sağlama zorunluluğunu yüklemiştir. Ayrıca taraf devletlere, mevzuatlarını sözleşme ile uyumlu hale getirme yükümlülüğü yüklemektedir.
Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşmenin iki adet ek ihtiyari protokolü bulunmaktadır. Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşmeye Ek İhtiyari Protokol ile, Sözleşme’de güvence altına alınan hakların ihlal edildiği iddiasıyla bireysel başvuru yapma olanağı düzenlenmiştir. Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşmeye Ek İkinci İhtiyari Protokol ise, ölüm cezasının kaldırılması amacıyla düzenlenmiştir.
Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komitesi
Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komitesi, Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme’nin denetim organıdır. Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme’nin taraf devletlerce uygulanmasını izlemek ve denetlemek amacıyla, Sözleşme’nin 28. maddesi uyarınca oluşturulmuştur. Komite, taraf devletlerin vatandaşı olan ve seçim yoluyla gelen 18 bağımsız uzmandan oluşur. Komite üyelerinin görev süresi 4 yıldır.
Medeni ve Siyasal Haklar Sözleşmesi, İnsan Hakları Komitesi’ne; devlet başvurusu yoluyla denetim, rapora dayalı denetim ve bireysel başvuru yoluyla denetim yetkisi vermiştir.
Aşağıda anlatılan bu denetim usulleri (mekanizmaları), Birleşmiş Milletler sözleşmelerine dayalı diğer denetim mekanizmalarında da, genellikle aynı veya benzer şekilde uygulanmaktadır.
Rapora Dayalı Denetim: Uluslararası sözleşmeye taraf olan devlet bir ya da iki yıl içinde Komiteye rapor sunmak zorundadır. İlk raporunda, insan haklarının korunması için mevzuatındaki durumu anlatması gerekir. Taraf devletçe, ilk rapor haricinde, düzenli olarak dönemsel raporlar hazırlanması gerekmektedir. Bu dönemsel raporlarda da, ilgili sözleşme kapsamındaki hakların uygulanmasına ilişkin durum değerlendirmesi yapılır. Komiteler, bu raporları ilgili devlet temsilcileri ile birlikte inceler. Bunun akabinde de, Komiteler tarafından tamamlayıcı yorumlar ve ilgili devletlere tavsiyeler belirlenir.
Devlet Başvurusu Yoluyla Denetim: Bu denetim usulünde, bir devlet başka bir devlet aleyhine ilgili sözleşmenin gereklerinin yerine getirilmediği gerekçesiyle Komiteye şikayette bulunmaktadır. Bu usulün uygulanabilmesi için, şikayet edilen devletin Komitenin bu yetkisini ayrıca tanımış olması gerekmektedir. Komiteye bu konuda başvuru yapılması öncesinde, başvuru yapacak devletin öncelikle diğer devlete yazılı bir bildirimde bulunması ve bu bildirimine tatmin edici bir cevap alamamış olması gerekir.
Bireysel Başvuru Yoluyla Denetim: Bireysel başvuru usulünün uygulanabilmesi için, ilgili devletin bu usulü ayrıca tanımış olması gerekmektedir. Bu usulde, sözleşmedeki hakları ihlal edilen birey, bu ihlalden dolayı Komiteye başvuru yapabilmektedir. Bireysel başvuru usulünü kabul eden Birleşmiş Milletler sözleşmeleri ve ek protokoller şunlardır:
- Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşmeye Ek Seçimlik Protokol
- Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi Seçimlik Protokolü
- Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi Seçimlik Protokolü
- İşkenceye Karşı Sözleşme
- Tüm Göçmen İşçilerin ve Aile Üyelerinin Haklarının Korunması Sözleşmesi
Bireysel başvuru yapan bireyin iç hukuk yollarını tüketmiş olması, başka bir çözüm yoluna başvurmamış olması, başvurusunu yazılı olarak ve ismini belirtecek şekilde yapmış olması gerekmektedir. Bu kriterlere uyan bireysel başvurulara dair, ilgili komite tarafında ilgili devletten görüş istenir. Akabinde komite tarafından bireysel başvuru incelenir ve inceleme sonucunda oluşturulan görüş ve çözüm önerilerini ilgili devlete ve başvurucuya bildirilir, aynı zamanda da kamuoyuna duyurur.
Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme
Sözleşme, ekonomik, sosyal ve kültürel hakları güvence altına almaktadır. Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme bireysel başvuru yolu öngörmediği için, bu amaçla bir ek ihtiyari protokol düzenlenmiştir. Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşmeye Ek İhtiyari Protokol, Sözleşme’de güvence altına alınan hakların ihlal edildiği iddiasıyla bireysel başvuru yapılması yolunu açmıştır.
Birleşmiş Milletler Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi
Birleşmiş Milletler Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi; Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme’nin denetim organıdır. Sözleşme’nin taraf devletlerce uygulanmasını izlemek ve denetlemek amacıyla oluşturulmuştur. Komite, taraf Devletlerin sundukları adaylar arasından, Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal Konsey tarafından seçilen 18 üyeden oluşur. Komite üyeleri 4 yıl için seçilirler.
Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi
Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi, kadınların tüm insan hak ve özgürlüklerinden tam ve eşit olarak yararlanmasını sağlamak amacıyla kabul edilmiştir. Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Önlenmesi Komitesi’nin bireysel başvuruları kabul etme ve değerlendirme yetkisi ile soruşturmaya dayalı denetim usulünü düzenlemek amacıyla, Sözleşmeye ek olarak Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesine İlişkin İhtiyari Protokol isimli bir protokol düzenlenmiştir.
Birleşmiş Milletler Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Önlenmesi Komitesi
Birleşmiş Milletler Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Önlenmesi Komitesi, Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi’nin denetim organıdır. Sözleşme’nin 17. maddesi ile oluşturulmuştur. Bağımsız uzmanlardan oluşan 23 üyeye sahiptir. Komite üyelerinin görev süresi 4 yıldır.
Çocuk Haklarına Dair Sözleşme
Çocuk Haklarına Dair Sözleşme, tüm çocukların hiçbir ayrım gözetilmeksizin insan hak ve özgürlüklerinden yararlanabilmesini güvence altına almayı amaçlamaktadır. Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’ye aşağıdaki ek ihtiyari protokoller düzenlenmiştir.
Çocuk Haklarına Dair Sözleşmeye Ek Çocuk Satışı, Çocuk Fahişeliği ve Çocuk Pornografisi ile İlgili İhtiyari Protokol: Çocuk satışını, çocuk fahişeliğini ve çocuk pornografisini suç olarak düzenleme yükümlülüğü ve söz konusu suçların faillerinin cezalandırılmasını güvence altına almaya yönelik usuli yükümlülükleri öngörmektedir.
Çocuk Haklarına Dair Sözleşmeye Ek Çocukların Silahlı Çatışmalara Dahil Olmaları Konusundaki İhtiyari Protokol: 18 yaşın altındakilerin gerek devletlerce, gerekse silahlı gruplarca silah altına alınmasını sınırlamayı amaçlar ve bu hükümlere aykırı olarak silah altına alınmış olanların terhis edilmesi ve gerekliyse bu kişilere fiziksel ve psikolojik açıdan iyileşmeleri için gerekli desteğin verilmesi yükümlülüğünü öngörür.
Çocuk Haklarına Dair Sözleşmenin Başvuru Usulüne İlişkin İhtiyari Protokol: Çocuk Haklarına Dair Sözleşme, Çocuk Haklarına Dair Sözleşmeye Ek Çocuk Satışı, Çocuk Fahişeliği ve Çocuk Pornografisine İlişkin İhtiyari Protokol ve Çocuk Haklarına Dair Sözleşmeye Ek Çocukların Silahlı Çatışmalara Dahil Olmalarına İlişkin İhtiyari Protokol’de öngörülen yükümlülüklere ilişkin denetim usullerini düzenler ve bireysel başvuru, devletlerarası başvuru ve soruşturma usullerini öngörür.
Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Komitesi
Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Komitesi, Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’nin denetim organıdır. Sözleşme’nin 43. maddesine uygun olarak kurulmuştur. Komite, seçilen bağımsız üyelerden oluşur. Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Komitesi 18 üyeden oluşur. Komite üyelerinin görev süresi 4 yıldır.
Her Türlü Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Uluslararası Sözleşme
Her Türlü Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Uluslararası Sözleşme, ırk ayrımcılığını tanımlayarak taraf devletlere ırk ayrımcılığının her türünü ortadan kaldırma yükümlülüğü getirmektedir.
Birleşmiş Milletler Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılması Komitesi
Birleşmiş Milletler Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılması Komitesi, Her Türlü Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Uluslararası Sözleşme’nin denetim organıdır. Sözleşme’nin 8. maddesine göre kurulmuştur. Komite, taraf devletlerce aday gösterilen kişiler arasından seçilen 18 uzman üyeden oluşur. Komite üyelerinin görev süresi 4 yıldır.
İşkenceye ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı veya Küçültücü Muamele veya Cezaya Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesi (İşkenceye Karşı Sözleşme)
İşkenceye ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı veya Küçültücü Muamele veya Cezaya Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesi, işkenceyi tanımlayarak, taraf devletlere işkence eylemlerini suç olarak düzenleme ve faillerin cezalandırılmasını güvence altına almaya yönelik yükümlülükler düzenlemektedir.
İşkence ve diğer zalimane, insanlık dışı veya küçültücü muamele veya cezayı önlemek üzere, uluslararası ve ulusal bağımsız kuruluşların, kişilerin özgürlüklerinden yoksun bırakıldığı yerlere düzenli ziyaretler yapacağı bir sistem yaratma ve bu amaçla İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı veya Küçültücü Muamele veya Cezanın Önlenmesi Alt Komitesi’nin ve bir “ulusal önleme mekanizması”nın kurulması amacıyla; İşkenceye ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı veya Küçültücü Muamele veya Cezaya Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesine Ek İhtiyari Protokol düzenlenmiştir.
Birleşmiş Milletler İşkenceye Karşı Komite
Birleşmiş Milletler İşkenceye Karşı Komite; İşkenceye ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı veya Küçültücü Muamele veya Cezaya Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesi’nin (İşkenceye Karşı Sözleşme) denetim organıdır. Sözleşme’nin 17. maddesi uyarınca kurulmuştur. Taraf devletlerin adayları arasından seçilen 10 uzman üyeden oluşur. Komite üyelerinin görev süresi 4 yıldır.
İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı veya Küçültücü Muamele veya Cezanın Önlenmesi Alt Komitesi
İşkenceye ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı veya Küçültücü Muamele veya Cezaya Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesine Ek İhtiyari Protokol’ün denetim organıdır. Taraf devletlerin adayları arasından seçilen 10 üyeden oluşur. Alt Komite üyelerinin görev süresi 4 yıldır.
Tüm Göçmen İşçilerin ve Aile Fertlerinin Haklarının Korunmasına Dair Uluslararası Sözleşme
Tüm Göçmen İşçilerin ve Aile Fertlerinin Haklarının Korunmasına Dair Uluslararası Sözleşme, göçmen işçi kavramını tanımlayarak, göçmen işçiler ile ailelerine mensup bireylerin ayrımcılığa maruz kalmaksızın hak ve özgürlüklerden yararlanmasını güvence altına almaktadır.
Birleşmiş Milletler Tüm Göçmen İşçiler ve Aile Fertlerinin Haklarının Korunması Komitesi
Birleşmiş Milletler Tüm Göçmen İşçiler ve Aile Fertlerinin Haklarının Korunması Komitesi, Tüm Göçmen İşçilerin ve Aile Fertlerinin Haklarının Korunmasına Dair Uluslararası Sözleşme’nin denetim organıdır. Komite, 14 uzman üyeden oluşur. Üyelerin görev süresi 4 yıldır.
Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme
Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme, engelli bireylerin insan hak ve özgürlüklerinden tam ve eşit yararlanması amacıyla kabul edilmiştir. Engelli bireylerin medeni, siyasi, ekonomik, sosyal ve kültürel haklarını kapsamaktadır.
Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme’de güvence altına alınan hakların ihlali iddiasıyla bireysel başvuru yapılması olanağı ile soruşturma usulünü düzenlemek amacıyla, Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşmeye Ek İhtiyari Protokol hazırlanmıştır.
Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Komitesi
Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Komitesi, Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme’nin denetim organıdır. Sözleşme’nin 34. maddesi uyarınca kurulmuştur. Komite, 18 uzman üyeden oluşur. Komite üyelerinin görev süresi 4 yıldır.
Herkesin Zorla Kayıp Edilmeye Karşı Korunmasına İlişkin Uluslararası Sözleşme
Herkesin Zorla Kayıp Edilmeye Karşı Korunmasına İlişkin Uluslararası Sözleşme, zorla kayıp edilmeyi tanımlayan ve devletlere kişilerin zorla kayıp edilmesine katkı sağlayan veya bu konuda bilgi veya onayı olan herkes bakımından ceza hukukunun uygulanması yükümlülüğü getirmektedir. Türkiye, Sözleşmeye taraf değildir.
Birleşmiş Milletler Zorla Kaybedilme Komitesi
Birleşmiş Milletler Zorla Kaybedilme Komitesi, Herkesin Zorla Kayıp Edilmeye Karşı Korunmasına İlişkin Uluslararası Sözleşme’nin denetim organıdır. Komite, Sözleşme’nin taraf devletlerce uygulanmasını izlemek amacıyla kurulmuştur ve bağımsız uzmanlardan oluşmaktadır. Taraf devletler, Komite’ye rapor sunmakla yükümlüdür. Devletler, Sözleşme’ye taraf olmalarını takip eden iki yıl içerisinde ilk raporlarını sunmalıdır.
Mültecilerin Hukuki Durumuna Dair Sözleşme
Mültecilerin Hukuki Durumuna Dair Sözleşme, taraf devletlerin mültecilere yönelik yükümlülüklerini düzenlemektedir.
Soykırımın Önlenmesi ve Cezalandırılması Hakkında Sözleşme
Soykırımın Önlenmesi ve Cezalandırılması Hakkında Sözleşme, soykırımı tanımlayarak, soykırımın ve ilişkili diğer bazı fiillerin suç sayılması yükümlülüğünü düzenlemektedir.
Savaş Suçlarına ve İnsanlığa Karşı Suçlara Kanuni Zamanaşımı Sınırlaması Uygulanmamasına Dair Sözleşme
Savaş Suçlarına ve İnsanlığa Karşı Suçlara Kanuni Zamanaşımı Sınırlaması Uygulanmamasına Dair Sözleşme, savaş suçlarına ve insanlığa karşı suçlara ilişkin zamanaşımı sınırlaması uygulanmamasını amaçlamaktadır. Türkiye, bu sözleşmeyi imzalamamıştır.
Birleşmiş Milletler’in İnsan Hakları Alanında Diğer Belgeleri
Birleşmiş Milletler’in kurucu anlaşması olan Birleşmiş Milletler Şartı, ayrım gözetmeksizin herkesin insan haklarına ve temel özgürlüklerine saygının geliştirilip güçlendirilmesinde uluslararası işbirliğini sağlamak amacını içermektedir. Bu amaçla bağlayıcı nitelikte olmamakla beraber, devletlere yol göstermek ve insan hakları hukukunun gelişimine katkı sağlamak için bildirge, kural, ilke ve rehber ilkeler gibi başlıklar altında birçok belge Birleşmiş Milletler tarafından kabul edilmiştir. Bunlar, aşağıda verilmiştir:
- Evrensel İnsan Hakları Bildirgesi
- Mahpusların Islahına Dair Asgari Standart Kurallar
- Çocuk Haklarına Dair Bildirge
- Her Türlü Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılmasına Dair Birleşmiş Milletler Bildirgesi
- Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Ortadan Kaldırılması Bildirgesi
- Sığınmaya İlişkin Bildirge
- Silahlı Çatışmalarda Sivil Nüfusun Korunmasına Dair Temel İlkeler
- Yeni Bir Uluslararası Ekonomik Düzen Kurulmasına Dair Bildirge
- Olağanüstü Hallerde ve Silahlı Çatışmalarda Kadınların ve Çocukların Korunmasına Dair Bildirge
- Engelli Bireylerin Haklarına Dair Bildirge
- Herkesin İşkenceye ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı veya Onur Kırıcı Muamele veya Cezaya Karşı Korunmasına Dair Bildirge
- Irk ve Irksal Önyargılara Dair Bildirge
- Din veya İnanca Dayanan Her Türlü Hoşgörüsüzlüğün ve Ayrımcılığın Tasfiye Edilmesine Dair Bildirge
- Kadınların Uluslararası Barış ve İşbirliğinin Geliştirilmesine Katılımına Dair Bildirge
- Birleşmiş Milletler Çocuk Adaletinin Yönetimine Dair Asgari Standart Kurallar (Beijing Kuralları)
- Yargı Bağımsızlığına Dair Temel İlkeler
- Birleşmiş Milletler Çocukların Ülke İçi ve Ülkelerarası Evlat Edinme ve Koruyucu Aile İşlemleri Bağlamında Korunmasına ve Esenliğine İlişkin Sosyal ve Hukuksal İlkeler Bildirgesi
- Kalkınma Hakkına Dair Bildirge
- Herhangi Bir Biçimde Tutulan veya Hapsedilen Kişilerin Korunmasına Dair İlkeler Bütünü
- Hukuk Dışı, Keyfi ve Yargısız İnfazların Etkili Biçimde Önlenmesi ve Soruşturulmasına Dair İlkeler
- Kolluk Güçlerinin Zor ve Silah Kullanmalarına Dair Temel Prensipler
- Savcıların Rolüne Dair İlkeler
- Avukatların Rolüne Dair Temel Prensipler
- Mahpusların Islahına Dair Temel İlkeler
- Özgürlüğünden Yoksun Bırakılmış Çocukların Korunmasına Dair Kurallar
- Çocuk Suçluluğunun Önlenmesine İlişkin Birleşmiş Milletler Yönlendirici İlkeleri (Riyad İlkeleri)
- Yaşlılar için Birleşmiş Milletler İlkeleri
- Ruh Sağlığı Sorunu Yaşayan Bireylerin Korunması ve Ruh Sağlığı Hizmetlerinin Geliştirilmesine İlişkin İlkeler
- Zorla Kayıp Edilmeye Karşı Herkesin Korunmasına Dair Bildirge
- Ulusal veya Etnik, Dinsel veya Dilsel Azınlıklara Mensup Olan Kişilerin Haklarına Dair Bildirge
- Kadınlara Karşı Şiddetin Tasfiye Edilmesine Dair Bildirge
- İnsan Haklarının Geliştirilmesi ve Korunması için Kurulan Ulusal Kuruluşların Statüsüne İlişkin İlkeler (Paris Prensipleri)
- Engelli Bireyler Önündeki Fırsatların Eşitlenmesine İlişkin Standart Kurallar
- İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı ya da Aşağılayıcı Muamele veya Cezanın Etkili Soruşturulması ve Belgelenmesine İlişkin İlkeler
- Kültürel Çeşitliliğe Dair Evrensel Bildirge
- İnsan Klonlamaya İlişkin Bildirge
- Yerli Halkların Haklarına İlişkin Birleşmiş Milletler Bildirgesi
- İş Dünyası ve İnsan Haklarına Dair Rehber İlkeler
Birleşmiş Milletler’in insan hakları alanındaki çalışmaları ve bu konudaki detaylı dokümanlarına, Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği’nin web sitesinden erişebilirsiniz.
