Evlilikte Eşlerin Hakları ve Yükümlülükleri
Evlilikte eşlerin hak ve yükümlülükleri, Medeni Kanunun Evliliğin Genel Hükümleri başlığı altında düzenlenmiştir.
Evlenmeyle eşler arasında evlilik birliği kurulmuş olur. Böylelikle, evlilik birliğinde eşlerin hak ve yükümlükleri de doğar.
Eşler, evlilik birliğinin mutluluğunu el birliğiyle sağlamak ve çocukların bakımına, eğitim ve gözetimine beraberce özen göstermekle yükümlüdürler. Eşler birlikte yaşamak, birbirine sadık kalmak ve yardımcı olmak zorundadırlar.
Konutun Seçimi, Evlilik Birliğinin Yönetimi ve Giderlere Katılma
Evlilikte eşlerin bu başlık altındaki hak ve yükümlükleri, aşağıdaki şekildedir:
- Eşler, oturacakları konutu birlikte seçerler.
- Evlilik birliğini, eşler beraberce yönetirler.
- Eşler, birliğin giderlerine güçleri oranında emek ve mal varlıkları ile katılırlar.
Evlenen Kadının Soyadı
Kadın, evlenmekle kocasının soyadını alır; ancak evlendirme memuruna veya daha sonra nüfus idaresine yapacağı yazılı başvuruyla kocasının soyadı önünde önceki soyadını da kullanabilir. Daha önce iki soyadı kullanan kadın, bu haktan sadece bir soyadı için yararlanabilir.
Eşlerin Aileyi Temsil Yetkisi
Eşlerden her biri, ortak yaşamın devamı süresince ailenin sürekli ihtiyaçları için evlilik birliğini temsil eder. Yani, eşlerden her ikisinin de, evlilik birliğinde aileyi temsil yetkisi vardır.
Ancak, diğer eş tarafından yetkili kılınmışsa veya haklı sebeplerle hakim tarafından yetkili kılınmışsa, aileyi eşlerden biri temsil edebilir. Evlilik birliğinin yararı bakımından hakim kararının beklenmesinde/gecikmesinde sakınca bulunur ve diğer eşin hastalığı, başka bir yerde olması veya benzeri sebeplerle rızası alınamazsa da, eşlerden biri aileyi temsil edebilir.
Aile birliğini temsil yetkisinin kullanıldığı durumlarda, eşler üçüncü kişilere karşı müteselsilen sorumlu olurlar.
Eşlerden her biri, aileyi (evlilik birliğini) temsil yetkisi bulunmaksızın yaptığı işlemlerden, kişisel olarak sorumludur. Ancak, temsil yetkisinin üçüncü kişilerce anlaşılamayacak şekilde aşılması durumunda, eşler müteselsilen sorumludurlar.
Eşlerden biri birliği temsil yetkisini aşar veya bu yetkiyi kullanmada yetersiz kalırsa hakim, diğer eşin istemi üzerine temsil yetkisini kaldırabilir veya sınırlayabilir.
Evlilik birliğini temsil yetkisinin kaldırılmasının veya sınırlanmasının iyi niyetli üçüncü kişilere karşı sonuç doğurması, durumun hakimin kararıyla ilan edilmesine bağlıdır.
Temsil yetkisinin kaldırılmasına veya sınırlanmasına ilişkin karar, koşullar değiştiğinde eşlerden birinin istemi üzerine hakim tarafından değiştirilebilir.
Eşlerden birinin evlilik birliğini temsil yetkisinin kaldırılmasına veya sınırlandırılmasına ilişkin karar ilan edilmiş ise, değişikliğe ilişkin karar da ilan olunur.
Evlilik Birliğinde Eşlerin Meslek ve İşi
Eşlerden her biri, meslek veya iş seçiminde diğerinin iznini almak zorunda değildir. Yani, evlilik birliğinde eşler meslek veya iş seçimi hakkına sahiptir. Ancak, meslek ve iş seçiminde ve bunların yürütülmesinde, evlilik birliğinin huzur ve yararı göz önünde tutulur.
Eşlerin Hukuki İşlemleri
Kanunda aksine hüküm bulunmadıkça, evlilikte eşlerden her biri diğer eş ile ve üçüncü kişilerle, her türlü hukuki işlemi yapma hakkına sahiptir.
Aile Konutu
Eşlerden biri, diğer eşin açık rızası bulunmadıkça, aile konutu ile ilgili kira sözleşmesini feshedemez, aile konutunu devredemez veya aile konutu üzerindeki hakları sınırlayamaz.
Bu hususta diğer eşin rızasını sağlayamayan veya haklı bir sebep olmadan kendisine rıza verilmeyen eş, hakimin müdahalesini isteyebilir.
Aile konutu olarak özgülenen taşınmaz malın maliki olmayan eş, tapu kütüğüne konutla ilgili gerekli şerhin verilmesini tapu müdürlüğünden isteyebilir.
Aile konutu eşlerden biri tarafından kira ile sağlanmışsa, sözleşmenin tarafı olmayan eş, kiralayana yapacağı bildirimle sözleşmenin tarafı durumuna gelir. Bu durumda, bildirimde bulunan eş, diğeri ile müteselsilen sorumlu olur.
Evlilik Devam Ederken Hakim Müdahalesi
Evlilik birliğinde eşlerin yükümlülüklerini yerine getirmemesi veya evlilik birliğine ilişkin önemli bir konuda uyuşmazlığa düşülmesi durumunda, eşler ayrı ayrı veya birlikte, hakimin müdahalesini isteyebilirler.
Hakim, eşleri evlilik birliğinden doğan yükümlülükleri konusunda uyarır; onları uzlaştırmaya çalışır ve eşlerin ortak rızası ile uzman kişilerin yardımını isteyebilir.
Hakim, gerektiği takdirde eşlerden birinin istemi üzerine kanunda öngörülen önlemleri alır.
Eşler birlikte yaşarken, eşlerden birinin istemi üzerine hakim, ailenin geçimi için her birinin yapacağı parasal katkıyı belirler. Bu durumda, eşin ev işlerini görmesi, çocuklara bakması, diğer eşin işinde karşılıksız çalışması, katkı miktarının belirlenmesinde dikkate alınır. Bu katkılar, geçmiş bir yıl ve gelecek yıllar için istenebilir.
Evlilik Birliğinde Birlikte Yaşamaya Ara Verilmesi Hakkı
Evlilikte eşlerden biri, ortak hayat sebebiyle kişiliği, ekonomik güvenliği veya ailenin huzuru ciddi biçimde tehlikeye düştüğü sürece, ayrı yaşama hakkına sahiptir.
Birlikte yaşamaya ara verilmesi haklı bir sebebe dayanıyorsa hakim, eşlerden birinin istemi üzerine birinin diğerine yapacağı parasal katkıya, konut ve ev eşyasından yararlanmaya ve eşlerin mallarının yönetimine ilişkin önlemleri alır.
Eşlerden biri, haklı bir sebep olmaksızın diğerinin birlikte yaşamaktan kaçınması veya ortak hayatın başka bir sebeple olanaksız duruma gelmesi üzerine de, yukarıda bahsedilen istemlerde bulunabilir.
Evlilikte birlikte yaşamaya ara verilmesi durumunda, eşlerin ergin olmayan çocukları varsa hakim, ana ve baba ile çocuklar arasındaki ilişkileri düzenleyen hükümlere göre gereken önlemleri alır.
Eşlerden Biri Evlilik Birliğinin Giderlerine Katılmazsa Borçlulara Ait Önlemler
Evlilikte eşlerden biri, evlilik birliğinin giderlerine katılma yükümlülüğünü yerine getirmezse, hakim onun borçlularına, ödemeyi tamamen veya kısmen diğer eşe yapmalarını emredebilir.
Evlilik Birliğinde Tasarruf Yetkisinin Sınırlanması
Ailenin ekonomik varlığının korunması veya evlilik birliğinden doğan mali bir yükümlülüğün yerine getirilmesi gerektirdiği ölçüde, eşlerden birinin istemi üzerine hakim, belirleyeceği mal varlığı değerleriyle ilgili tasarrufların ancak onun rızasıyla yapılabileceğine karar verebilir.
Hakim, bu durumda eşlerden birinin taşınmaz üzerinde tasarruf yetkisini kaldırırsa, re’sen durumun tapu kütüğüne şerh edilmesine karar verir.
Koşullar değiştiğinde hakim, eşlerden birinin istemi üzerine kararında gerekli değişikliği yapar veya sebebi sona ermişse, alınan önlemi kaldırır.
Evlilik Birliğinin Korunmasına Yönelik Önlemlerde Yetkili Mahkeme
Evlilik birliğinin korunmasına yönelik önlemler konusunda yetkili mahkeme, eşlerden herhangi birinin yerleşim yeri mahkemesidir.
Eşlerin yerleşim yerleri farklı ve her ikisi de önlem alınması isteminde bulunmuş ise, yetkili mahkeme ilk istemde bulunan eşin yerleşim yeri mahkemesidir.
Önlemlerin değiştirilmesi, tamamlanması veya kaldırılması konusunda yetkili mahkeme, önlem kararını veren mahkemedir. Ancak, her iki eşin de yerleşim yeri değişmişse, yetkili mahkeme eşlerden herhangi birinin yeni yerleşim yeri mahkemesidir.
