Mirasta Tarım Arazilerinin Paylaşımı, Bölünemez Arazi Büyüklüğü, Asgari ve Yeter Gelirli Tarım Arazisi Büyüklüğü

Miras bırakılan tarım arazileri söz konusu olduğunda, mirasta bu tarım arazilerinin paylaşımı, özel düzenlemelere tabidir. Asgari tarımsal arazi büyüklüğü ve yeter gelirli tarımsal arazi büyüklüğü kavramları üzerinden, tarım arazileri için bölünemez arazi büyüklüğü belirlenmiştir. Bölünemez tarım arazilerinin satışı, devri, miras yoluyla paylaşımı mümkün değildir. Burada amaç, yeter gelirli tarım arazilerinin miras paylaşımı yoluyla bölünüp ekonomik olmayan, küçük ve verimsiz arazilere dönüşmesini önlemektir. Bu amaçla gerekli düzenlemeler, 5403 Sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanununda yer almaktadır.

Aşağıdaki bölümlerde; öncelikle, asgari tarım arazisi büyüklüğü, yeter gelirli tarımsal arazi büyüklüğü, bölünemez arazi büyüklüğü kavramları ve kanundaki tarımsal arazilerin bölünmesine ilişkin diğer tanımlar üzerinde durulacak, akabinde de mirasta tarımsal arazilerin devri ve paylaşımı konularına değinilecektir.

Asgari Tarımsal Arazi Büyüklüğü, Yeter Gelirli Tarımsal Arazi Büyüklüğü ve Bölünemez Arazi Büyüklüğü Nedir, Kaç Dönümdür?

Asgari Tarımsal Arazi Büyüklüğü Nedir?

Asgari tarımsal arazi büyüklüğü; üretim faaliyet ve girdileri rasyonel ve ekonomik olarak kullanıldığı takdirde, bir tarımsal arazide elde edilen verimliliğin, söz konusu tarımsal arazinin daha fazla küçülmesi durumunda elde edilemeyeceği Tarım ve Orman Bakanlığınca belirlenen en küçük tarımsal parsel büyüklüğüne denir.

Asgari tarımsal arazi büyüklüğü, bölge ve yörelerin toplumsal, ekonomik, ekolojik ve teknik özellikleri gözetilerek Bakanlık tarafından belirlenir. Belirlenen asgari büyüklüğe erişmiş tarımsal araziler, bölünemez eşya niteliği kazanmış olur.

Asgari tarımsal arazi büyüklüğü; mutlak tarım arazileri, marjinal tarım arazileri ve özel ürün arazilerinde 20 dönüm, dikili tarım arazilerinde 5 dönüm, örtü altı tarımı yapılan arazilerde 3 dönümden küçük belirlenemez. Bakanlık asgari tarımsal arazi büyüklüklerini günün koşullarına göre artırabilir. Tarım arazileri Bakanlıkça belirlenen büyüklüklerin altında ifraz edilemez, hisselendirilemez, Hazine taşınmazlarının satış işlemleri hariç olmak üzere pay ve paydaş adedi artırılamaz. Ancak, tarım dışı kullanım izni verilen alanlar veya çay, fındık, zeytin gibi özel iklim ve toprak ihtiyaçları olan bitkilerin yetiştiği alanlarda arazi özellikleri nedeniyle belirlenen asgari tarımsal arazi büyüklüğünden daha küçük parsellerin oluşması gerekli olduğu takdirde, Bakanlığın uygun görüşü ile daha küçük parseller oluşturulabilir.

Yeter Gelirli Tarımsal Arazi Büyüklüğü ve Bölünemez Arazi Büyüklüğü Nedir?

Yeter gelirli tarımsal arazi büyüklüğü; bölge farklılıkları göz önünde bulundurularak il ve ilçelerin 5403 Sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanununun ekindeki (1) sayılı listede belirlenen yeter gelirli tarımsal arazi büyüklüklerine denir.

İl ve ilçelerin yeter gelirli tarımsal arazi büyüklükleri, bölge farklılıkları göz önünde bulundurularak 5403 Sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanununun ekindeki (1) sayılı listede belirlenmiştir. Tarımsal araziler bu listede belirlenen yeter gelirli tarımsal arazi büyüklüklerinin altında ifraz edilemez, bölünemez.

Böylelikle, tarım arazilerinde uygulanacak “bölünemez arazi büyüklüğü” kavramı getirilmiştir.

Bu listedeki yeter gelirli tarım arazilerinin büyüklükleri (yani bölünemez arazi büyüklüğü), tüm il ve ilçeler için dikili arazilerde 10 dönüm, örtüaltı arazilerde ise 3 dönüm olarak belirlenmiştir. Sulu arazi ve kuru araziler için yeter gelirli tarım arazilerinin büyüklüğü ise, il ve ilçeler bazında farklılık göstermektedir. Ankara’nın ilçeleri için yeter gelirli tarım arazilerinin büyüklükleri (bölünemez tarımsal arazi büyüklüğü), aşağıdaki tabloda verilmiştir:

Tarımsal arazilerin bu niteliği şerh konulmak üzere Bakanlık tarafından ilgili tapu müdürlüğüne bildirilir. Yeter gelirli tarımsal arazi büyüklüklerinin hesaplanmasında, aynı kişiye ait ve Bakanlıkça aralarında ekonomik bütünlük bulunduğu tespit edilen tarım arazileri birlikte değerlendirilir. Yeter gelirli tarımsal arazilerin ekonomik bütünlüğe sahip olmayan kısımları, Tarım ve Orman Bakanlığının izni ile satılabilir.

Bölünemez Tarım Arazisi Büyüklüklerinin Tespitine İlişkin Diğer Tanımlar

Mutlak tarım arazisi; bitkisel üretimde; toprağın fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklerinin kombinasyonu yöre ortalamasında ürün alınabilmesi için sınırlayıcı olmayan, topografik sınırlamaları yok veya çok az olan; ülkesel, bölgesel veya yerel önemi bulunan, tarımsal üretimde kullanılan veya bu amaçla kullanıma elverişli olan arazileri tanımlamak için kullanılır.

Özel ürün arazisi; mutlak tarım arazileri dışında kalan, toprak ve topografik sınırlamaları nedeniyle yöreye adapte olmuş bitki türlerinin tamamının tarımının yapılamadığı ancak özel bitkisel ürünlerin yetiştiriciliği ile su ürünleri yetiştiriciliğinin ve avcılığının yapılabildiği, ülkesel, bölgesel veya yerel önemi bulunan arazileri tanımlamak için kullanılır.

Sulu tarım arazisi; tarımı yapılan bitkilerin büyüme devresinde ihtiyaç duyduğu suyun, su kaynağından alınarak yeterli miktarda ve kontrollü bir şekilde  karşılandığı arazileri tanımlamak için kullanılır.

Dikili tarım arazisi; mutlak ve özel ürün arazileri dışında kalan ve üzerinde yöre ekolojisine uygun çok yıllık ağaç, ağaççık ve çalı formundaki bitkilerin tarımı yapılan, ülkesel, bölgesel veya yerel önemi bulunan arazileri tanımlamak için kullanılır.

Marjinal tarım arazisi; mutlak tarım arazileri, özel ürün arazileri ve dikili tarım arazileri dışında kalan, toprak ve topografik sınırlamalar nedeniyle üzerinde sadece geleneksel toprak işlemeli tarımın yapıldığı arazileri tanımlamak için kullanılır.

Mirasta Tarımsal Arazilerin Devri, Paylaşımı ve İlgili Davalar

Mirasa konu tarımsal arazi ve yeter gelirli tarımsal arazilerde, mülkiyetin devri esastır.

Mirasçılar arasında anlaşma sağlanması durumunda, mülkiyeti devir işlemleri mirasın açılmasından itibaren bir yıl içinde tamamlanır. Devir işlemlerinin bir yıl içinde tamamlanmaması ve aşağıdaki Mirasa Konu Tarımsal Arazilerin Devri Davası başlığı altında anlatıldığı şekilde dava açılmaması durumunda, aşağıdaki hükümler uygulanır:

Bu durumun kamu kurum veya kuruluşları ile finans kurumları tarafından öğrenilmesi halinde, durum, bu kurum veya kuruluşlar tarafından derhal Tarım ve Orman Bakanlığına bildirilir. Bakanlık, bu hükümlerin uygulanması için mirasçılara üç ay süre verir. Verilen süre sonunda devir olmaması durumunda, Bakanlık resen veya bildirim üzerine bu yerlerin istemde bulunan ehil mirasçıya, ehil mirasçı olmaması durumunda en fazla teklifi veren istekli mirasçıya devri, aksi durumda üçüncü kişilere satılması için ilgili sulh hukuk mahkemesi nezdinde dava açabilir.

Mirasçılar, terekede bulunan tarımsal arazi ve yeter gelirli tarımsal arazinin mülkiyeti hakkında, aşağıdaki hususlara kararlaştırabilirler:

• Bir mirasçıya veya yeter gelirli tarımsal arazi büyüklüklerini karşılaması durumunda birden fazla mirasçıya devrini
• Medeni Kanuna göre kuracakları aile malları ortaklığına veya kazanç paylı aile malları ortaklığına devrini
• Mirasçıların tamamının miras payı oranında hissedarı oldukları Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre kuracakları limited şirkete devrini
• Mülkiyetin üçüncü kişilere devrini

Mirasta Bölünemez Arazi Büyüklüğü Nedir?

Yukarıdaki Yeter Gelirli Tarımsal Arazi Büyüklüğü ve Bölünemez Arazi Büyüklüğü Nedir başlığı altında anlatıldığı üzere, tarım arazilerinde uygulanacak “bölünemez arazi büyüklüğü” kavramı getirilmiştir.

Belirlenen küçüklüğe erişmiş tarımsal araziler miras hukuku bakımından bölünemez eşya niteliğini kazanmış olur.

Bölünemez büyüklükteki tarım arazilerinin mirasa konu olmaları ve üzerlerinde her ne şekilde gerçekleşmiş olursa olsun birlikte mülkiyetin mevcut olması durumunda, bu araziler ifraz edilemez, payları üçüncü şahıslara satılamaz, devredilemez veya rehnedilemez.

Bölünemez büyüklükteki tarım arazilerinin mirasa konu olmaları ve üzerlerinde her ne şekilde gerçekleşmiş olursa olsun birlikte mülkiyetin mevcut olması durumunda bu araziler ifraz edilemez, payları üçüncü şahıslara satılamaz, devredilemez veya rehnedilemez. Ancak, hiç kuşkusuz bölünemez büyüklükte ve birlikte mülkiyetin olduğu tarım arazilerinde paydaşların veya iştirakçilerin tamamının birlikte katılımı ile üçüncü kişiye satışlarının yapılması, devredilmesi veya bölünmez büyüklükte ve birlikte mülkiyetin olduğu tarım arazisinin tümünün rehni olanaklıdır.

Mirastaki Tarımsal Arazinin Devrinin Şartları

Mirasta bulunan tarımsal arazinin devrinin şartları, özet olarak aşağıda belirtilmiştir:

• Tarımsal arazi ekonomik bir bütünlük göstermelidir
• Tarımsal arazi yeter gelirli olmalıdır
• Tarımsal arazilerin mülkiyeti mirasçıların ortak kararı ile devredilebilir
• Mirasçılar ortak bir karar veremezse, tarımsal arazilerin mülkiyeti mahkeme kararı ile devredilir
• Mahkeme kararı ile yapılan devirde, devrin ehil mirasçılara yapılması gerekir

Mirasa Konu Tarımsal Arazilerin Devri Davası

Mirasçılar arasında anlaşma sağlanamadığı takdirde, mirasçılardan her biri yetkili sulh hukuk mahkemesi nezdinde dava açabilir. Bu durumda sulh hukuk hakimi, tarımsal arazi veya yeter gelirli tarımsal arazi mülkiyeti hakkında, aşağıdaki kararları verebilir:

• Kişisel yetenek ve durumları göz önünde tutulmak suretiyle tespit edilen ehil mirasçıya tarımsal gelir değeri üzerinden devrine; birden çok ehil mirasçı varsa, öncelikle asgari geçimini bu yeter gelirli tarımsal arazilerden sağlayan mirasçıya devrine; bunun bulunmaması durumunda bu mirasçılar arasından en yüksek bedeli teklif eden mirasçıya devrine; ehil mirasçı olmaması durumunda, mirasçılar arasından en yüksek bedeli teklif eden mirasçıya devrine karar verir.
• Birden fazla ehil mirasçı olması ve bu mirasçıların miras dışı tarımsal arazilere sahip olması durumunda, bu mirasçıların mevcut arazilerini yeter gelirli büyüklüğe ulaştırmak veya bu arazilerin ekonomik olarak işletilmesine katkı sağlamak amacıyla hakim, tarım arazilerinin yeter gelir büyüklüğünü aramaksızın bu mirasçılara devrine karar verebilir.
• Mirasa konu yeter gelirli tarımsal arazinin kendisine devrini talep eden mirasçı bulunmadığı takdirde, hakim satışına karar verir. Bu suretle yapılacak satış sonucu elde edilen gelir, mirasçılara payları oranında paylaştırılır.
• Yeter gelirli tarımsal araziler birden çok yeter geliri sağlayan tarımsal arazi büyüklüğüne bölünebiliyorsa, sulh hukuk hakimi bunlardan her birinin mülkiyetinin, yukarıda belirtilen hükümler çerçevesinde mirasçılara ayrı ayrı devrine karar verebilir.

Yeter gelirli tarımsal arazi mülkiyetinin bir yıllık sürede devredilmediğinin kamu kurum veya kuruluşları ile finans kurumları tarafından öğrenilmesi durumunda, durum, bu kurum veya kuruluşlar tarafından derhal Tarım ve Orman Bakanlığına bildirilir. Bakanlık, bu hükümlerin uygulanması için mirasçılara üç ay süre verir. Verilen süre sonunda devir olmaması durumunda, Bakanlık resen veya bildirim üzerine bu yerlerin istemde bulunan ehil mirasçıya, ehil mirasçı olmaması durumunda en fazla teklifi veren istekli mirasçıya devri, aksi durumda üçüncü kişilere satılması için ilgili sulh hukuk mahkemesi nezdinde dava açabilir.

Sulh hukuk mahkemeleri nezdinde mirasçılar veya Tarım ve Orman Bakanlığınca bu kapsamda açılacak mirasa konu tarımsal arazilerin devri davası, her türlü resim ve harçtan muaftır.

Yeter gelirli tarımsal arazi mülkiyetinin kendisine devredilmesini isteyen ve buna ehil tek mirasçı olduğu anlaşılan mirasçının bu konudaki istem hakkı, ölüme bağlı tasarrufla ortadan kaldırılamaz. Mirastan çıkarma, mirastan yoksunluk ve mirastan feragat hâlleri saklıdır.

Birden çok mirasçıda devir koşullarının bulunması durumunda, kendisine devir yapılacak mirasçı ölüme bağlı tasarrufla belirlenebilir. Belirlenen bu mirasçıya itiraz edilmesi durumunda, ehil mirasçı sulh hukuk hakimi tarafından belirlenir.

Mirasta Tarım Arazilerinin Devrinde Diğer Mirasçıların Paylarının Ödenmesi

Sulh hukuk hakimi, mülkiyetin devrini uygun bulduğu mirasçıya, diğer mirasçıların miras paylarının bedelini mahkeme veznesine depo etmek üzere altı aya kadar süre verir. Mirasçı tarafından talep edilmesi durumunda altı ay ek süre verilebilir. Belirlenen süreler içinde bedelin depo edilmemesi ve devir hususunda istekli başka mirasçı bulunmaması durumunda sulh hukuk hakimi, tarımsal arazinin veya yeter gelirli tarımsal arazinin açık artırmayla satılmasına karar verir.

Mirasta Tarımsal Arazi Devrinde Denkleştirme

Kendisine yeter gelirli tarımsal arazi mülkiyeti devredilen mirasçının, devir sebebiyle diğer mirasçılara payları karşılığı ödemesi gereken bedel ile miras bırakanın borcu dolayısıyla daha önce yeter gelirli tarımsal arazi üzerinde kurulmuş bulunan rehin konusu alacaklar birbiriyle denkleştirilir. Bakiye bir tutar kalırsa diğer mirasçılara payları oranında ödenir.

Mirastaki tarımsal arazinin devri amacıyla kurulan aile malları ortaklığının, kazanç paylı aile malları ortaklığının veya limited şirketin; herhangi bir nedenle sona ermesi ve tasfiye olması durumunda, bu ortaklıklara veya limited şirketlere ait tarımsal araziler, yeter gelirli tarımsal arazi büyüklüklerinin altında kalacak şekilde bölünemez.